کیفیت آب مناسب برای آبیاری محصولات کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و تأثیر قابل توجهی بر روی رشد محصولات کشاورزی دارد.
یکی از پارامترهای کیفی مهم آب کشاورزی، مقدار "شوری" (Salinity) آب است. در این مقاله به بررسی این پارامتر و میزان مجاز آن در کاربرد کشاورزی پرداخته خواهد شد.
شوری، نشان دهنده میزان کل نمک های داخل آب است. در صورتیکه شوری آب بالا باشد، نمک داخل آب و خاک، جلوی رسیدن آب کافی به محصول را گرفته و ممکن است روی رشد و کیفیت آن تأثیر منفی بگذارد.
دو شاخص مهم برای اندازه گیری شوری آب، "هدایت الکتریکی" (Electrical Conductivity) و "مواد جامد محلول در آب" (Total Dissolved Solids) هستند که با یکدیگر تناسب مقداری دارند.
مشخصات خاک، نوع آب زیرزمینی و همچنین وسعت و جغرافیای زمین کشاورزی، روی میزان شوری تأثیرگذار هستند. لذا توصیه می شود برای آگاهی از کیفیت آب و خاک از متخصصین و آزمایشگاه های مربوطه حتماً در زمان مناسب استفاده شود.
شوری بالای آب می تواند مشکلات زیادی را برای محصولات کشاورزی ایجاد کند. نسبت بالای برخی املاح و عناصر در نمک ها، ضرر و صدمات بیشتری را نیز به دنبال دارد. به عنوان مثال، میزان بالای یون سدیم (+Na) نسبت به سایر کاتیونها می تواند روی نفوذپذیری خاک تأثیر منفی داشته باشد. به همین دلیل، یک شاخص جداگانه به نام SAR (مخفف Sodium Absorption Ratio) وجود دارد که میزان یون سدیم در آب را در مقایسه با یونهای کلسیم و منیزیوم نشان می دهد. بنابراین، برای بررسی کیفیت آب کشاورزی از نظر شوری، لازم است هر دو شاخص TDS و SAR بصورت همزمان بررسی شوند.
علاوه بر TDS و SAR، میزان برخی عناصر خاص نیز که ممکن است برای محصولات کشاورزی حساس مضر باشند، می بایست پایش و کنترل شوند. میزان مجاز این پارامترها برای آب کشاورزی، در جدول زیر آورده شده اند:
همانطور که در جدول فوق مشخص است، آب با TDS کمتر از 700 میلی گرم بر لیتر و SAR کمتر از 4 از کیفیت کاملاً مناسبی برای کشاورزی برخوردار است. مقدار TDS بین 700 و 1750 میلی گرم بر لیتر و SAR بین 4 و 9 تا حدی قابل قبول و آب با شاخص های بالاتر از مقادیر ذکر شده، برای محصولات کشاورزی خطرناک و نامناسب به شمار می روند.
محصولات مختلف کشاورزی نسبت به شوری آب، مقاومت و حساسیت های مختلفی دارند. در جدول زیر، شوری آب مناسب با انواع محصولات کشاورزی توصیه شده است:
| علوفه | حبوبات | سبزیجات | میوه جات | میزان مقاومت در برابر شوری آب |
| محصولات حساس و غیرمقاوم | ||||
| لوبیا |
هویج |
توت فرنگی تمشک |
EC < 700 |
|
| محصولات تا حدی مقاوم | ||||
| شبدر |
لوبیا چشم بلبلی کتان آفتابگردان ذرت |
پیاز تربچه نخود کدوحلوایی کاهو فلفل خربزه ذرت سیب زمینی کرفس کلم گل کلم |
توت توت سیاه آلو انگور زردآلو هلو گلابی گیلاس سیب |
EC < 1200 |
| محصولات نسبتاً مقاوم | ||||
| یونجه |
اسفناج طالبی خیار گوجه فرنگی کدو مسما کلم بروکلی شلغم |
EC < 2200 |
||
| محصولات مقاوم | ||||
|
یونجه دوسر یونجه گندم شبدر شیرین نی |
چغندر کدو سبز |
EC < 3600 |
||
| محصولات بسیار مقاوم | ||||
| علف گندم بلند |
سویا جو دوسر چاودار |
مارچوبه |
EC < 5000 |
|
میزان تأثیر شوری بر روی گیاهان با مقاومت و حساسیت های مختلف، در شکل زیر نشان داده شده است:
طبق شکل بالا به عنوان مثال، ممکن است میزان رشد یک محصول کشاورزی حساس به شوری آب (در محدوده Sensitive) در یک مقدار EC به 80% بازدهی برسد. در حالیکه در این مقدار شوری، یک محصول نسبتاً مقاوم (در محدوده Moderately tolerant) هیچگونه کاهشی در رشد نداشته باشد. بنابراین مهم است تا دید درستی از میزان حساسیت محصول کشاورزی نسبت به شوری آب داشته باشیم.
آنالیز آب و بررسی پارامترهای کیفی آن برای آبیاری کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است. همانطور که گفته شد، میزان شوری و نسبت میزان یون سدیم نسبت به سایر عناصر، دو شاخص مهم برای مناسب بودن آب برای آبیاری محصولات کشاورزی به شمار می روند.
علاوه بر این با توجه به بالا رفتن تدریجی غلظت نمک ها در آب های زیرزمینی به مرور زمان، میزان مراقبت و پایش میزان شوری از اهمیت بالاتری نیز برخوردار می شود. زیرا ادامه این وضعیت ممکن است به تدریج باعث افت کیفیت محصولات کشاورزی شود.
نظرات