در مقاله بخش اول بحث تصفیه آب چاه، به بررسی میکروارگانیسم های بیماریزای موجود در آب چاه و روش مقابله و حذف آنها از آب پرداخته شد. در این مقاله، به بررسی دو آلاینده مهم دیگر آب چاه، یعنی "نیترات" و "آرسنیک" خواهیم پرداخت.
نیترات (با فرمول شیمیایی NO3)، یک ماده شیمیایی مرکب از عناصر نیتروژن و اکسیژن است که به سادگی از طریق خاک می تواند وارد آبهای زیرزمینی شود. البته ممکن است مقادیری از نیترات بصورت طبیعی در آبهای زیرزمینی نزدیک سطح زمین وجود داشته باشد که البته این میزان معمولاً در حد پایین و کمتر از یک میلیگرم در لیتر یا ppm است. وجود نیترات به میزان 1 میلیگرم در لیتر (ppm) و یا بالاتر معمولاً نشانگر وجود آلودگی در بستر آب زیرزمینی ناشی از کودهای شیمیایی، فضولات حیوانی و یا نشتی در سیستمهای فاضلاب زیرزمینی است. البته گاهی نیترات، خود را تنها در فصل بهار و پس از بارندگی های شدید در چاه های کم عمق نشان می دهد. زیرا این ماده می تواند به سرعت از طریق خاک و همراه با آب بارندگی وارد چاه شود. البته به همین دلیل است که وجود نیترات در آب چاه می تواند نشانگر احتمال وجود سایر آلاینده ها نیز در آب چاه باشد.
وجود نیترات با مقادیر بیش از 10 میلیگرم در لیتر در آب آشامیدنی می تواند منجر به نوعی بیماری به نام سندروم blue baby در نوزادان زیر شش ماه شود. این اتفاق زمانی می افتد که نیترات پس از وارد شدن به دستگاه گوارش، توسط باکتری های شکم، تبدیل به نیتریت (NO2) می شوند. نیتریت حاصله با هموگلوبین خون ترکیب شده و تبدیل به ماده ای به نام متموگلوبین (Methemoglobin) می شود. متموگلوبین، توان خون در حمل اکسیژن را کاهش می دهد. با افزایش میزان متموگلوبین در خون نوزاد، پوست بدن نوزاد به رنگ آبی متمایل شده و احتمال خفگی برای نوزاد به وجود خواهد آمد. این بیماری، می تواند بسیار مهلک باشد که خوشبختانه با دارو و تشخیص به موقع، قابل درمان خواهد بود. بعد از شش ماهگی، تبدیل نیترات به نیتریت در بدن دیگر اتفاق نمی افتد. بنابراین، آب دارای نیترات با میزان ییش از 10 ppm، به هیچ عنوان نمی بایست بصورت مستقیم و یا حتی ترکیب شده با سایر مواد غذایی به اطفال زیر شش ماه داده شود. بیماری سندروم blue baby، معمولاً یک روز بعد از وارد شدن آب آلوده به نیترات به بدن نوزاد، اثرات خود را نشان می دهد.
اگر میزان نیترات موجود در آب چاه، بین 1 تا 10 ppm باشد، توصیه می شود که آب چاه حداقل سالی یکبار مورد آزمایش قرار گیرد تا میزان نیترات موجود در آن تحت کنترل باشد. اما اگر میزان نیترات در آب چاه به بیش از 10 ppm برسد، باید چاه مورد بازرسی قرار گیرد. در اینصورت، یا در ساخت چاه مشکلی وجود دارد و یا محل حفر چاه به یک منبع آلودگی مانند سیستم فاضلاب و یا دامداری نزدیک است. با بررسی این مشکلات، در نهایت بهتر است یا چاه تعمیر شود و یا در محلی جدید حفر شود. نکته ای که می بایست به آن توجه شود این است که خیلی از مردم به اشتباه فکر می کنند که جوشاندن آب باعث از بین رفتن نیترات در آب می شود. در صورتیکه این فرضیه نه تنها اشتباه است، بلکه باید این مطلب را دانست که جوشاندن آب، باعث افزایش میزان غلظت نیترات در آب خواهد شد. زیرا با جوشاندن آب، مقداری از آب تبخیر می شود، در حالیکه نیترات با توجه به داشتن نقطه جوش بالاتر از آب (مانند بسیاری دیگر از املاح موجود در آب) باقی می مانند و بنابراین، غلطت آن در آب افزایش پیدا می کند.
اگر آب چاه دارای آلودگی نیترات باشد، معمولاً افزایش عمق چاه می تواند مشکل را حل کند. زیرا همانطور که گفته شد، نیترات از طریق نفوذ آب از سطح زمین به آبهای زیرزمینی باعث آلوده شدن آب چاه می شود. روش های مرسوم حذف نیترات از آب چاه عبارتند از اسمز معکوس (RO)، تبادل یون (Ion Exchange) و تقطیر (Distillation). اما باید توجه داشت که علیرغم استفاده از این سیستم های حذف نیترات از آب چاه، نمی بایست آب تصفیه شده با این روش ها را نیز برای نوشیدن در اختیار نوزاد زیر شش ماه و یا افرادی که نمی بایست نیترات وارد بدن آنها شود، قرار داد. چرا که این سیستم ها هر کدام بدون دادن اطلاع می توانند در عملکرد خود دچار مشکل و یا افت شده و اجازه عبور نیترات را در آب خروجی بدهند. بنابراین، اگر آب چاه شما دارای مشکل نیترات است و دارای نوزاد زیر شش ماه هستید، حتی در صورت استفاده از این سیستمها، آب آشامیدنی نوزاد خود را از یک منبع آب سالمتر و یا بطری های آب معدنی تأمین کنید. ضمن اینکه، وجود نیترات در آب چاه، می تواند نشانگر وجود سایر انواع آلاینده ها در آب چاه نیز باشد.
نوشیدن طولانی مدت آب حاوی مقدار بالاتر از حد مجاز استاندارد آرسنیک، می تواند باعث افزایش خطراتی برای سلامتی از جمله بیماری های پوستی، مشکل در دستگاه گردش خون و یا سیستم عصبی و یا حتی سرطان شود. هر چاه خصوصی حداقل یکبار باید برای بررسی وجود و یا عدم وجود آرسنیک مورد آزمایش قرار گیرد. میزان آرسنیک در آب چاه معمولاً در طول زمان تغییر زیادی نمی کند. از استفاده و آشامیدن طولانی مدت آب دارای آرسنیک با مقدار بیش از 10 میکروگرم در لیتر (معادل 0.01 ppm) می بایست اجتناب شود.
اگر آب چاه دارای آرسنیک باشد، ممکن است با افزایش عمق چاه یا حتی کاهش آن بتوان به نقطه ای رسید که دیگر مشکل آرسنیک در آب وجود نداشته باشد. اگر این کار امکانپذیر نیوده و یا به جواب نرسد، استفاده از دستگاه های اسمز معکوس (RO) به همراه پیش اکسیداسیون (*) ، تقطیر، رزین های آنیونی و یا مواد فیلتراسیون جدید آرسنیک که در حال حاضر استفاده آنها رواج پیدا کرده است، توصیه می شود.
(*) از آنجائیکه آرسنیک در آب بصورت دو ترکیب آرسنات AS(V) و آرسنیت AS(III) وجود دارد و عمل حذف آرسنات، ساده تر و با اثربخشی بالاتری نسبت به آرسنیت صورت می گیرد، اگر بتوان پیش از انجام مرحله تصفیه اصلی، با استفاده از موادی مانند کلر، پرمنگنات، ازن و دی اکسید منگنز آرسنیت را اکسید و به آرسنات تبدیل کرد، اثربخشی کل فرآیند حذف آرسنیک از آب افزایش پیدا خواهد کرد. به این عمل، "پیش اکسیداسیون" (Pre-Oxidation) می گویند.
نظرات